فطری بودن معرفت خدا بر اساس آیه فطرت (آیه 30 سوره مبارکه الروم)

خداشناسی و توحید مهم ترین اصل اعتقادی و اصلی ترین محور معارف دینی است. درباره ی راه های شناخت خدا، متفکران مسلمان شیوه های متفاوتی را مطرح کرده اند. یکی از آنها، راه معرفت فطری است. تاکنون تبیین های متفاوتی از معرفت فطری صورت گرفته است. برای دستیابی به تفسیر و تبیینی صحیح و قابل دفاع از معرفت فطری، واکاوی تفسیر آیه فطرت ضروری می باشد. پژوهش مورد نظر با مراجعه به تفاسیر متعدد فریقین و منابع روایی و آیات مرتبط، چگونگی معرفت فطری را مورد بررسی قرار داده است. پس از ارائه کلیات موضوع مورد بررسی در فصل اول، در فصل دوم به تفسیر آیه فطرت، بیان مصادیق آن و ویژگی های معرفت فطری در روایات پرداخته شده است. در فصل سوم نیز آیات مرتبط با معرفت فطری بررسی شده اند. همچنین در فصل چهارم دیدگاه ها مفسران، متکلمان، عرفا و فلاسفه در باب معرفت خداوند بر اساس سیر تاریخی مورد مطالعه قرار گرفته است که عبارت اند از: گروهی معرفت خداوند را فعل و صنع او دانسته و انسان را مکلف به اکتساب آن نمی دانند؛ در واقع معتقدند که انسان ها حامل این معرفت به دنیا آمده اند. گروهی معرفت را نظری و کسبی دانسته و انسان را مکلف به کسب آن می دانند. دسته ای دیگر معرفت خداوند را اکتسابی ندانسته، اما معرفت فطری را در حقیقت، معرفت بدیهی عقلی دانسته اند. گروهی دیگر، آیات و روایات مربوط به معرفت فطری را انکار نکردند؛ بلکه تفسیری فلسفی و عرفانی ارائه دادند. دوره معاصر نیز دوره جمع آراء تاریخی در این باب است. یعنی هر چهار رای پیش گفته، نمایندگانی دارد. پژوهش حاضر به نتایج زیر دست یافت: 1 ـ خداوند در عالم ذر خودش را به انسان ها معرفی کرده است و این معرفت اعطایی خدا نخستین معرفت انسان نسبت به اوست و اگر این موهبت توسط خداوند به انسان ها اعطا نشده بود، انسان هیچ گاه قادر به کسب آن نمی بود. 2 ـ شدت و وضوح این معرفت به قدری بوده است که در احادیث با تعابیر ”معاینه“ و ”رویت“ از آن یاد می شود. 3 ـ در احادیث همه ی انسان ها معرفت خداوند را دارا هستند و این معرفت مخصوص گروه خاصی نمی باشد. 4 ـ معرفت خداوند صنع او بوده و اکتسابی نمی باشد و بر عهده مخلوقات نیست که خداوند را بشناسند. راه انحصاری معرفت خداوند، خود اوست. 5 ـ معرفت خداوند خارج از توان بشر دانسته شده و خداوند وسیله ای برای کسب معرفت در انسان قرار نداده و به آن نیز تکلیف نکرده و تنها وظیفه و تکلیف انسان تسلیم در برابر معرفت اعطایی دانسته شده است.